Nie trzeba być domownikiem by doliczyć staż pracy w gospodarstwie

Sąd Najwyższy podjął taką uchwałę 8 czerwca 2022 r. Oceniał on możliwość skorzystania z emerytury osoby, która pomagała w prowadzeniu gospodarstwa rolnego swojemu wujostwu. Wówczas nastolatek, mieszkał ze swoimi rodzicami, a pracę w gospodarstwie wykonywał w gospodarstwie rolnym swojego wuja i ciotki, mieszkających w odległości 2 km. Był u nich każdego dnia, niezależnie od swoich zajęć i poświęcał ok. 4 godzin dziennie na pracę. 

ZUS uznał, że taka praca nie może być uwzględniona jako okres uzupełniający podczas wyliczania stażu emerytalnego.  Sprawa ostatecznie trafiła do SN. 

Okres pracy w gospodarstwie rolnym w kontekście praw emerytalnych uwzględnia się na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis ten pozwala uwzględnić okres pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, przypadający przed 1 stycznia 1983 r. w przypadku gdy podstawowe okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze niż wymagane do przyznania prawa do emerytury. Praca w gospodarstwie jest więc swoistym uzupełnieniem stażu pracy. 

Jako, że to pewnego rodzaju wyjątek, można byłoby uznać, że nie można go zbytnio rozszerzać. Można więc to zastosować jeśli praca nie była wykonywana krócej niż 4 godziny dziennie, a dodatkowo trzeba uwzględnić przesłanki określone w przepisach dotyczących ubezpieczenia społecznego rolników, przede wszystkim w art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, czyli przyjąć możliwość doliczenia pracy, jeśli dana osoba spełnia kryterium bycia domownikiem. Możliwe byłoby to więc jedynie dla osób które ukończyły 16 rok życia i pozostawały we wspólnym gospodarstwie domowym z osobami z którymi wspólnie pracowali w gospodarstwie rolnym, czyli zawężone jest to do osób bliskich rolnikowi, które stale wykonują pracę w jego gospodarstwie. 

Drugi pogląd w tej sprawie zaznaczał natomiast, że były to czasy, w których system ubezpieczeń społecznych przechodził poważne zmiany, podobnie jak sposób wykonywania pracy na wsi. Dlatego to charakter pracy powinien mieć dominujące znaczenie, a nie status domownika. Sąd Najwyższy niejednokrotnie sięgał również po taką interpretację, uznając, że okres o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej nie może być uważany za ten o którym mowa w art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym dotyczącym domownika. Przed 1 stycznia 1983 r. okres pracy w gospodarstwie rolnym nie podlegał składkom na ubezpieczenie społeczne. Poza tym przepis art. 10 w żaden sposób nie odwołuje się do domowników. Dotyczy on osób korzystających z innego ubezpieczenia niż rolnicy i okres pracy w gospodarstwie nie jest wprost traktowany jako ich staż pracy. Biorąc to pod uwagę, SN uznał, że odwoływanie się do warunków określonych w art. 6 ust 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, podczas oceny możliwości zaliczenia stażu pracy w gospodarstwie na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej jest wręcz niedopuszczalne. Tym samym, nie można tego uzależniać od bycia domownikiem. 

Ważne: znaczenia dla uwzględnienia okresu pracy w gospodarstwie rolnym nie ma więc zamieszkiwanie w gospodarstwie rolnym ani wykonywanie pracy stałe czy tylko sezonowe, np. w czasie wakacji  (por. wyrok SN z 19 grudnia 2000 r. - II UKN 155/00).

Sąd Najwyższy w swojej najnowszej uchwale z 8 czerwca 2022 r.  poparł właśnie to drugie stanowisko. 

“Warunkiem uwzględnienia przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości przypadających przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresów pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie jest spełnienie przez ubezpieczonego przesłanek określonych w art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników lub/oraz art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.”